06.10.2020 Tarihte Bugün- 06 Ekim;

[Akif Er]

06.10.2020 Tarihte Bugün- 06 Ekim;

1605		Lala Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu, Estergon Kalesi'ne girdi.
1889		Thomas Edison ilk hareketli resim gösterimini gerçekleştirdi.
1907		İstanbul'da ilk otomobil Beyoğlu'nda görüldü.
1908		Avusturya-Macaristan İmparatorluğu, Osmanlı İmparatorluğu'nun denetimindeki Bosna-Hersek'i ilhak etti.
1917		Mustafa Kemal 7. Ordu Komutanlığı'ndan istifa ettiğini Enver Paşa'ya bildirdi.
1923		Şükrü Naili Paşa komutasındaki Türk birlikleri İstanbul'a girdi
1923		Damat Ferit Paşa, Fransa'nın Nis kentinde öldü.
1923		ABD'li astronom Edwin Hubble, Andromeda galaksisini keşfetti.
1923		İstanbul'un kurtuluşu.
1926		Kayseri'de ilk uçak fabrikası kuruldu.
1930		I. Balkan Konferansı Atina'da toplandı.
1951		Sovyetler Birliği devlet başkanı Stalin, ülkesinin atom bombasına sahip olduğunu açıkladı.
1963		ABD başkanı John Fitzgerald Kennedy'nin eşi Jacqueline Kennedy İstanbul'a geldi.
1964		Birinci Antalya Altın Portakal Film Şenliği başladı.
1971		6. Akdeniz Oyunları, Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından İzmir'de törenle açıldı.
1973		Arap Ülkeleri ile İsrail arasında Yom Kippur Savaşı başladı.
1981		Mısır cumhurbaşkanı Enver Sedat, askeri bir tören sırasında öldürüldü. Suikastı Müslüman Kardeşler örgütü üstlendi.
1986		TV'nin ikinci kanalı çeşitli eğlence programlarıyla resmen açıldı.
1990		Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) parti meclisi üyesi Doç. Dr. Bahriye Üçok, kendisine kargoyla gönderilen bombalı bir paketin patlaması sonucu yaşamını yitirdi. Üçok 71 yaşındaydı.
2002		Opus Dei kurucusu Josemaría Escrivá aziz ilan edildi.

Tarihte Bugün Doğanlar (06 Ekim);

1831		Richard Dedekind, Alman matematikçi (ö. 1916)
1887		Le Corbusier, İsviçre asıllı Fransız mimar (ö. 1965)
1908		Sergey Lvoviç Sobolev, Rus matematikçi (ö. 1989)
1923		Selahattin İçli, Türk müziği bestecisi, müzisyen, tıp doktoru (ö. 2006)
1930		Hafız Esed, Suriye devlet başkanı (ö. 2000)
1931		Riccardo Giacconi, ABD'li fizikçi
1942		Britt Ekland; İsveçli sinema oyuncusu
1963		Elisabeth Shue, ABD'li sinema oyuncusu
1963		Vasile Tarlev, Moldovalı politikacı ve başbakan.
1980		Eser Altın, Türk futbolcu.
1984		Pelin Karahan, Türk oyuncu

Tarihte Bugün Ölenler (06 Ekim);

1014		Samuil, Bulgaristan çarı (d. 958)
1553		Şehzade Mustafa, Osmanlı Şehzadesi (d. 1515)
1892		Alfred Tennyson (Alfred, Lord Tennyson), İngiliz şair (d. 1809)
1893		Ford Madox Brown, İngiliz ressam (d. 1821)
1923		Damat Ferid Paşa, Osmanlı diplomat ve devlet adamı (d. 1853)
1953		Vera Muhina, Sovyet heykeltraş (d. 1888)
1964		Kosma Togo, karikatürist
1968		Sabri Esat Siyavuşgil, Türk şair, yazar ve psikolog (d. 1907)
1969		Doğan Nadi, Türk gazeteci
1981		Enver Sedat, Mısır'ın üçüncü cumhurbaşkanı (d. 1918)
1989		Bette Davis, ABD'li aktris (d. 1908)
1990		Bahriye Üçok, Türk tarihçi ve siyasetbilimci (d. 1919)
1992		Denholm Elliott, İngiliz sinema ve tiyatro oyuncusu (d. 1922)
1993		Nejat Eczacıbaşı, Türk işadamı (d. 1913)
1999		Amalia Rodrigues, Portekizli fado şarkıcısı ve aktris (d. 1920)

Fabrika 1926'da Kayseri'ye kuruldu

İmzalar atıldı, sözleşme yapıldı. Sıra fabrikanın kurulacağı yeri belirlemeye gelmişti. Türk hükümetinin tercihi Kayseri oldu. Bunun başlıca sebebi, milli mücadeleden alınan derslerdi. Amaç, fabrikanın güvenliğini mümkün olduğunca üst düzeyde tutmaktı.

Emekli Yüksek Mühendis Albay Raşit Por:
“Almanların silahsızlanmayla ilgili kısıtlarına arayışlarıyla ilgili en uygun yer Türkiye görülmüş. Türk Hava Kurumunun devlet adına katkısıyla TOMTAŞ adında bir şirket kurulup 1926 yılında tesis buraya kurulmuş.”

Fabrika Teknik Müdürünün kızı Mizyal Eranıl Toltay, babası Mehmet Şerafettin'in Atatürk'ün direktifleriyle Türk Teyyare Cemiyetinin açtığı bir müsabakaya katıldığını söyledi:
"Babam müsabakaya kazanmış ve 5 kişi Fransa’ya yollanmışlar. Daha sonra Kayseri’ye gelerek askeri tesislerde teknik müdür olarak görev yapmış."

Malzemeler kağnılarla taşındı

Junkers fabrikayı iki aşamada tamamlamayı taahhüt etti. Hangarlar ve tesisler kuruldu, bir uçak prototipi dosyası hazırlandı. İnşa çalışmalarının ilk aşaması söz verilen tarihte bitirildi.

Fabrika o zamanın şartlarında, imkânsızlıklar içinde yapıldı. O tarihte Kayseri’de ne elektrik ne de demiryolu bulunuyordu. Fabrika için gereken malzemeler Almanya’dan deniz yolu ile İskenderun’a, oradan trenle Ulukışla’ya, oradan da deve ve kağnılar ile Kayseri’ye ulaştırılıyordu.

Her şey hazırdı. 5 Alman mühendis, 120 Alman işçi ve 240 Türk işçi ile Türkiye'nin ilk uçak üretimi başladı.

Junkers, hisselerini Türk Hava Kurumu'na devretti

Bir yıl boyunca çalışmalar sorunsuz devam etti ancak Alman firmasının karşı karşıya olduğu sıkıntılar projeye sekte vurmaya başladı.

Junkers, 520 bin lira karşılığında tüm haklarından vazgeçerek hisselerini Türk Hava Kurumuna devretti.

Emekli Yüksek Mühendis Albay Por, Almanya ile olan anlaşmanın feshedilme sürecini şöyle özetledi:

"Sanıyorum çalışanların ücret farklılıkları birinci etken. Orada çalışan Almanlarla Türklere ödenen ücret arasında epey fark var. Bu da huzursuzluğa neden olmuş. Sonra da Almanlarla olan anlaşma 28 yılında feshedilmiş. Milli Savunma Bakanlığına devredilen tesis Hava Müsteşarlığı bünyesinde görevine devam etmiş.

Almanlarla başlayan işbirliği 30'dan sonra Amerikalı Curtiss Hawk ile devam etmiş. Hawk ve Fledgling uçaklarını yapmaya başlamışlar. Sonra Almanlarla Gotha, Polonyalılarla PZL ve 40'larda İngilizlerle Magister lisans alınarak yapılmış."

100'den fazla uçak üretildi

Fabrika yüzlerce Türk gencinin havacılık alanında yetişmesine de katkı yaptı.

Kayseri Uçak Fabrikası'nda İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna kadar çeşitli tip ve markalarda 100'den fazla uçak üretildi.

Emekli Albay Por, Curtiss Hawk ve Fledgling model 2 tip uçağın İran şahına hediye edildiğini söyledi.

ABD yardımı uçak üretiminin sonunu getirdi

Marshall yardımları ve Türkiye'nin NATO üyeliği, Kayseri Uçak Fabrikasının da sonunu getirdi. Müttefiklerine göre artık Türkiye'nin uçak üretmesine gerek yoktu.

Emekli Albay Por:
"Uçak imalatından uçak onarımına yönelmişler. Envantere özellikle NATO’ya girişimizden sonra verilen Amerikan uçakları bizim burada üretim yapmamıza gerek olmadığı beyanıyla gelmiş. Amerikalıların ilk gelişlerinde uçak üretiminde kullandığımız kanat dikme gibi demirbaşların imha tutanakları da mevcut. Onları imha ettikten sonra da Amerikan havacılığının bize getirdiği uçakların bakımıyla hizmetini sürdürmüş."

Kayseri'deki tesisler hava ikmal ve bakım tesislerine dönüştürüldü.

Türkiye, savaş sonrasında ortaya çıkan iki kutuplu dünyada ABD’nin yanında yer aldı. Marshall yardımının askeri malzeme ve araç-gereç konusunda sağladığı rahatlık içerisinde uçak üretimiyle ilgilenmekten vazgeçmek durumunda kaldı.

İHA'larla canlanan süreç 5. nesil savaş uçakları ile sürecek

Türkiye’nin uçak üretimine ilişkin tecrübeleri de bir çırpıda heba edildi. Türkiye’nin rahata alıştırılıp üretimden uzaklaşması, Kayseri uçak fabrikasının yaşatılamaması, Türk havacılık tarihine büyük bir kayıp olarak geçti.

Türkiye yüz yıl sonra insansız hava araçları ile başlattığı atağı 5. nesil savaş uçakları ile sürdürerek, Kayseri'de doğan havacılık mirasına sahip çıkmayı hedefliyor.